“Cha ơi! cha là ai? Mẹ ơi! mẹ là ai? Đêm khuya bên hè vắng, đứa bế mồ côi đang nằm co ro như dấu chấm hỏi đập giữa cuộc đời. Cha ơi! cha ở đâu? Mẹ ơi mẹ ở đâu?
Mưa rơi ôi lạnh quá, gió buốt từng cơn, con nằm bơ vơ, nằm mơ một mái nhà có mẹ có cha…”. Tiếng kêu xé lòng, chua xót, đau đáu của cháu bé mồ côi hoà trong giai điệu thiết tha buồn thảm của bài hát: “Dấu chấm hỏi” của nhạc sĩ Thế Hiển có làm lay động, làm hồi tâm những bậc làm cha, làm mẹ thiếu trách nhiệm với con cái mình, để chúng bơ vơ đầu đường xó chợ, xin từng hạt cơm rơi không?
Mảng tối trong xã hội
“Dấu chấm hỏi” chỉ là một trong những bức tranh mô tả một phần mảng tối của xã hội. Quanh ta, còn biết bao điều đau lòng đáng tiếc đang diễn ra hàng ngày.
Một sự kiện khiến dư luân xôn xao bàn tán trong dịp Tết Nguyên Đán vừa qua. Từ 27 tháng chạp đến mùng 4 Tết Ất Mùi 2015, Tết truyền thống thiêng liêng của dân tộc đã có tới 6200 người phải nhập viện vì đánh nhau, trong đó có 15 người chết do những chuyện lãng xẹt không đâu, như lỡ va chạm vào nhau cũng bị đâm chết (Tuổi trẻ online 24/02/2015). Điều đó đã làm cho những ai còn lương tri đều bàng hoàng sửng sốt, lo sợ cho nét văn hoá tốt đẹp đã có từ bao đời của dân tộc: “Chị ngã emnâng”; “Lá lành đùm lá rách”; “Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một dàn”, đang bị đe doạ nghiêm trọng dần bị phá huỷ. Nó cũng khiến các bậc làm cha, làm mẹ không khỏi đăm chiêu suy nghĩ lo ngại cho tương lai của con cháu mình rồi mai sẽ ra sao?
Trước đó, ngày 13/01/2015 Phóng viên VTC News đã phỏng vấn nhà sử học Dương Trung Quốc: “Ông có nhận xét thế nào về nền văn hoá nước ta, khi rất nhiều giá trị văn hoá đã bị suy thoái đến mức đáng báo động?”
Ông Dương Trung Quốc trả lời: “Trước hết phải thấy, thực trạng này không phải bây giờ mới được nói ra, mà nó đã được nhắc đến ở rất nhiều diễn đàn khác nhau về tình trạng đạo đức xuống cấp và sự suy thoái của văn hoá. Đã có những hiện tượng đáng báo động, khi tiêu cực xã hội tăng, hay những vụ án nghiêm trọng liên tiếp xẩy ra. Ở đó không phải đơn thuần là sự biến dạng của nhân cách, mà là sự tan vỡ của rất nhiều hệ giá trị truyền thống, như quan hệ gia đình, quan hệ thầy trò và nhiều quan hệ xã hội khác” Và ông còn nói: “Suy thoái văn hoá chạm ngưỡng, đẩy dân tộc đến thảm hoạ khôn lường”.
Gần đây hơn, sáng ngày 27-02-2015 Tại Hội đồng Lý luận Trung ương tổ chức tại Hà Nội bàn về: Giá trị con người Việt Nam thời kỳ mới. GS.TS Trần Ngọc Thêm, nhà nghiên cứu văn hoá đã cho biết những số liệu thật đáng buồn: “Trong 15 tệ nạn đưa ra khảo sát, có 5 tệ nạn trầm trọng nhất. Số người bỏ phiếu tỉ lệ như sau: Tham những 66,6% ; quan liêu cửa quyền 57,6%; hối lộ 42,4%; bạo hành, cướp giựt 37,7%; cờ bạc, số đề 33,6%”. Trong số 34 thói tật bệnh xấu thì bệnh thành tích đứng đầu bảng với số phiếu 75,1%
(Tác giả Chu Thanh Vân-TTXVN- Việt báo 27-02-2015)
Để những mảng tối đó bớt đi hay biến mất trong xã hội hôm nay, thực sự không phải là một điều dẽ dàng, một sớm một chiều có thể thay đổi được. Nhưng điều đó cũng không cho phép chúng ta đứng đó than vãn, hay nguyền rủa bóng đêm, mà buộc chúng ta phải dấn thân hơn, tìm hiểu căn nguyên cội nguồn của vấn đề như thầy thuốc bắt mạch và sẽ ra sức cố gắng cải đổi khi có thể. Nó là trách nhiệm của cả cộng đồng xã hội, mà trên hết là trách nhiệm của các nhà lãnh đạo đời cũng như đạo, không riêng của một người, một phía nào hết.
Căn nguyên tạo ra những mảng tối ?
Trong những cuộc mạn đàm chính thức hay không chính thức hàng ngày, người ta đã đưa ra rất nhiều lý do tạo ra sự suy thoái về đạo đức trong xã hội ta ngày nay.
Suy thoái là do nền kinh tế thị trường; suy thoái là do người ta không còn chú tâm nhiều đến giá trị tinh thần, giá trị thiêng liêng, mà chỉ chú tâm đến yếu tố vật chất, tiền tài, danh vọng, đia vị, hưởng thụ, quá thực dụng; suy thoái là do giáo dục không đến nơi đến chốn, triết lý giáo dục nửa vời; suy thoái vì xã hội chênh lệch giầu nghèo quá lớn, người ăn không hết, kẻ bòn không ra; suy thoái vì con người quá kiêu căng, ngạo mạn không khiêm tốn đã quay lưng lại với Trời đất, với Tạo hoá:
“Ngày xưa hạn hán cầu Trời, ngày nay hạn hán mời Trời xuống coi” hay “nghiêng đồng đổ nước ra sông, vắt đất ra nước, thay Trời làm mưa”…
Căn nguyên suy thoái đạo đức theo các nhà nghiên cứu chuyên ngành
Lý giải sâu xa về điều này, nhà nghiên cứu văn hoá, GS-TSKH Trần Ngọc Thêm ngày 26/02/2015 đã đưa ra nhiều lý giải sâu sắc, xin nêu một điều:
“Trong thời buổi kinh tế thị trường, khi mà vai trò của yếu tố tinh thần, đạo đức mới dừng lại ở lời nói, ở các văn kiên, thì chủ nghĩa duy vật chất lôi kéo con người chạy theo vật chất tầm thường một cách chóng mặt….Một xã hội mà giá trị vật chất lên ngôi, giá trị tinh thần đi xuống thì sẽ hỗn loạn thế nào?”
Trong cuộc toạ đàm về Huấn từ của Đức Giáo Hoàng Bênêđictô XVI với chủ đề: “Người Công giáo tốt cũng là người công dân tốt” do Uỷ ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam phối hợp với Uỷ ban Đoàn kết Công giáo thành phố Hà Nội tổ chức ngày 03/07/2012, PGS. TS Nguyễn Quang Hưng thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã có bài tham luận thật sâu sắc với đề tài: “Đạo đức xã hội Việt Nam hiện nay và vai trò của Kitô giáo”. PGS. TS đã nói:
“Sự khủng khoảng đạo đức xã hội hiện tại cho thấy một phần chúng ta phải trả giá cho việc từ nửa sau thế kỷ XX khi xu thế thế tục hoá xã hội bị đẩy tới cực đoan với việc tuyên truyền chủ nghĩa duy vật và vô thần, cổ suý cho cái văn hoá tiêu dùng vật chất một cách cực đoan. Dầu thế nào đạo đức của các tôn giáo như Nho giáo, Phật giáo, Kitô giáo cần có vị trí hợp lý và xứng đáng hơn trong nền đạo đức dân tộc hiện nay”.
Nhận định của Giáo hội Công Giáo
Công Đồng Vaticanô II trong Hiến Mục Vụ về Giáo hội, phần phẩm giá con người (Trích số 20, 21) nói: “Thuyết vô thần hiện nay thường được trình bày trong dạng thức mang tính hệ thống, hệ thống này nhấn mạnh đến khát vọng được tự lập của con người, đến độ khó có thể chấp nhận bất cứ sự lệ thuộc nào vào Thiên Chúa. Những người chủ trương thuyết vô thần như vậy cho rằng tự do hệ tại ở con người là chính cùng đích của mình, là người tạo nên và điều khiển lịch sử riêng của mình…Thiếu nền tảng là Thiên Chúa và thiếu niềm hy vọng vào đời sống vĩnh cửu thì phẩm giá con người sẽ bị tổn thương trầm trọng như thường thấy ngày nay, và những bí ẩn về sự sống, sự chết, về tội lỗi và đau khổ sẽ không có lời giải đáp, như thế con gnười sẽ thường rơi vào tuyệt vọng…”
Đức Thánh Bênêđictô XVI thì quả quyết rằng: “Sự chối bỏ Thiên Chúa làm băng hoại con người, khiến con người không còn mẫu mực nữa và dẫn họ đến bạo lực”.
Tiếp sức đẩy lùi sự suy thoái đạo đức
Sự suy soái đạo đức như bóng đen đã đang tràn lan phủ khắp nơi, vậy ta thử đặt câu hỏi làm cách nào mỗi người có thể tiếp tay đẩy lùi bóng tối u ám gian dối đó?
Tôi thiển nghĩ cội nguồn của sự suy thoái đạo đức hôm nay, chính là kiêu căng dẫn đến thiếu sự thật. Thiếu sự thật nên mới nảy sinh gian dối, mánh khoé, tham lam; thiếu sự thật mới làm thay trắng đổi đen nhiều việc, nhiều vấn đề để cầu lợi cho mình, cho nhóm mình, phe mình; thiếu sự thật sẽ trở nên hung hãn ngạo mạn, cướp dựt, đánh nhau không còn hiền lành và khiêm nhường…
Vậy muốn đẩy lùi suy thoái đạo đức mỗi người, mỗi gia đình, mỗi xóm làng, thôn bảng, mỗi xứ đạo, mỗi quốc gia.. phải tập sống hiền lành và khiêm nhường và quyết tâm suy nghĩ thật, nói sự thật và hành động theo sự thật, dù có gặp thua thiệt như người ta nói: “Thẳng thắn thật thà thường thua thiệt, lọc lừa lươn lẹo lại leo lên”.
Sự thật chính là ngọn lửa, là ánh sáng xua đi bóng đêm tối tăm gian dối.
Đó chính là cội nguồn, là nền tảng vững chắc nhất và đó cũng chính là sự sống đúng như lời Chúa đã phán: “Chính Thầy là con đường, là sự thật và là sự sống,không ai có thể đến với Chúa Cha mà không qua Thầy” (Ga 14,6). Và cũng chính Chúa đã dạy chúng ta mọi điều gian dối đều thuộc về ma quỉ: “Nhưng hễ có thì phải nói có, không thì phải nói không. Thêm thắt điều gì là do ác quỉ” (Mt 5, 36).
Nói thì dễ, hành thì khó; mối lợi trước mắt hấp dẫn hơn mối lợi xa vời. Tuy nhiên, chỉ khi ta sống sự thật, khiêm nhường, hiền lành, ta mới có sự bình an và hạnh phúc đích thực, và có mối lợi chân chính bền vững không những ở đời này và cả đời sau nữa.
Để kết thúc bài, tôi xin nêu một hình ảnh quen thuộc. Ở Việt Nam ai cũng thích mua được hàng chính hãng của Nhật: “Made in Japan” vì hàng đó tốt. Chúng ta có biết đâu nước Nhật từ năm 1904 đã xây dựng triết lý giáo dục theo thế kiềng ba chân: “Sự thật, sức mạnh thể xác lẫn tinh thần và vể đẹp” do nhà giáo dục Yoshio Takayama đề ra. Triết lý đó được duy trì tới ngày nay, nhờ đó nước Nhật mới là con rồng ở châu Á, được thế giới nể trọng, dù nước Nhật không được thiên nhiên ưu đãi như nước ta…
Inhaxiô Đặng Phúc Minh