Giải đáp của Cha Edward McNamara, Dòng Đạo Binh Chúa Kitô (LC), Khoa trưởng Thần học và giáo sư phụng vụ của Đại học Regina Apostolorum (Nữ Vương các Thánh Tông Đồ), Rôma.
Hỏi: Theo Điều 355 của Qui chế Tổng Quát Sách Lễ Rôma (GIRM), linh mục có sự lựa chọn, khi được phép, để cử hành “Thánh Lễ của bất kỳ Thánh nào được ghi trong Sổ bộ Các thánh Rôma (Martyrologium Romanum) cho ngày đó”. Trong số các thánh được liệt kê trong ấn bản mới nhất (năm 2004) của Sổ bộ Các thánh Rôma, có một vài vị được tuyên thánh bởi Hội Thánh Chính thống Nga: thánh Têphanô thành Perm (26-4), thánh Antôn thành Kiev (3-5), thánh Theodosius thành Kiev (7-5), và thánh Sergius thành Radonezh (25-9). Cũng có tên trong Sổ bộ Các thánh Rôma là thánh Grêgôriô thành Narek (27-2) của Hội Thánh Tông truyền Armenia, người đã được Đức Thánh Cha Phanxicô phong là Tiến sĩ Hội Thánh vào ngày 21-2-2015. Theo hướng dẫn nêu trong Qui chế Tổng Quát Sách lễ Rôma số 355, liệu có được phép cử hành Thánh Lễ để mừng kính bất kỳ thánh nào trong số các thánh Chính thống giáo được nêu trên đây không? – G. L., Whittier, California, Hoa Kỳ.
Đáp: Một nhận xét ban đầu được đưa ra là rằng Sổ bộ Các thánh Rôma đặc biệt nói trong phần dẫn nhập rằng Sổ bộ không thể ghi hết tất cả các thánh. Xin mời đọc:
“Danh sách Các Thánh và Chân Phước trong Sổ bộ các thánh Rôma
“29. Người ta không có ý định đưa ra trong Sổ bộ Các thánh Rôma – được coi như là một cuốn sách phụng vụ – một danh sách đầy đủ tất cả các Thánh và các Chân Phước, cũng không đưa ra lời tán tụng, mà từ đó các tài liệu giáo huấn khổ chế hay lịch sử của Giáo Hội, như là một gia đình của các Thánh và một dân thánh của Chúa (xem 1 Pr 2: 9, 1 Tx 5: 9-10, 2 Tx 2:13), có thể được gợi ý hoặc suy diễn.
“30. Tuy nhiên, Sổ bộ Các thánh Rôma cung cấp một danh sách các lễ kính, trước tiên về Đức Trinh Nữ Maria, Mẹ của Thiên Chúa, rồi đến các Thiên Thần và cuối cùng là của các tín hữu Kitô, những người được đại diện trong sự tôn kính ngày nay của Hội Thánh, cho dù phổ quát hoặc địa phương, và của một Dòng tu đặc biệt, nhưng chắc chắn không phải là một danh mục đầy đủ của tất cả những vị được hưởng sự nhìn ngắm Chúa trong ân phúc nhất và mãi đến muôn đời.
“31. Vì các lý do này, Sổ bộ Các thánh Rôma ghi tên các Thánh được ghi trong Lịch Rôma Tỗng quát, bởi vì tầm quan trọng phổ quát của các vị là trên hết trong toàn thể Hội Thánh của Nghi Lễ Rôma, cũng như nhiều vị, mặc dù không phải là tất cả, đã được đề nghị bởi từng Hội Thánh hoặc Dòng tu, và các vị được tưởng nhớ với bất cứ bậc phụng vụ nào. Vị thế địa phương hay đặc biệt của các vị Thánh và Chân Phước cổ từ thời Trung Cổ đến thời hiện tại được nêu ra bởi một dấu hoa thị (*), bên cạnh số chỉ định thứ tự thời gian của các Thánh và Chân Phước trong một ngày nhất định.
Do đó, mặc dù Sổ bộ Các thánh Rôma bao gồm bốn vị thánh trên đây, nhưng có ít nhất 24 vị thánh khác được mừng kính chung bởi cả Hội Thánh Chính thống và Hội thánh Công giáo phương Đông.
Do đó, bốn vị thánh này cũng có thể được mừng kính bởi người Công giáo Rôma, trong khi lễ mừng các vị thánh khác được dành cho người Công giáo phương Đông.
Có thể có nhiều lý do phức tạp, vốn cho phép người Công giáo cử hành thánh lễ mừng các thánh, do các thánh này đã được chính thức tuyên thánh theo qui định của một Hội Thánh phương Đông không hiệp thông với Tòa Thánh, và các vị thánh ấy có thể đã sống ngoài sự hiệp thông chính thức với Rôma.
Thánh Têphanô thành Perm (1340-1396), thánh Antôn thành Kiev (983-1073), thánh Theodosius thành Kiev (1029-1074), thánh Sergius thành Radonezh (1314-1392), và thánh Grêgôriô thành Narek (950-1003), hoặc sống phần lớn đời mình trước khi có sự chia ly giữa các Hội thánh phương Đông và Hội thánh Byzantine vào năm 1054, hoặc sống trong các giai đoạn khi sự tuân thủ cho sự chia ly này không bị cắt và xem ra còn khô khan. Thí dụ, mặc dù Rôma và Constantinople không còn hiệp thông từ năm 1054 (mặc dù được phục hồi một thời gian ngắn sau đó vài lần), điều này không nhất thiết ảnh hưởng đến các Giám mục và các cộng đồng ở Kiev và các khu vực biệt lập khác.
Chẳng hạn, thánh Grêgôriô thành Narek là Tiến sĩ đầu tiên của Hội Thánh đã sống bên ngoài sự hiệp thông trực tiếp với Giám mục Rôma. Từ lịch sử quan hệ giữa các Hội Thánh, chúng ta có thể nói rằng ngài thuộc về một hội thánh, vốn là tông truyền và có các bí tích đầy đủ. Mặc dù Hội Thánh Armenia của ngài vào thời đó bác bỏ học thuyết của Công đồng Chalcedon, nhưng các bài viết của ngài là chính thống. Ngài cũng đã được nhắc đến trong huấn quyền. Thí dụ, Sách Giáo Lý Hội Thánh Công Giáo có một số nhắc đến ngài:
“Thời Trung Cổ, các tín hữu Tây Phương phát triển việc lần hạt Mân côi như một hình thức đạo đức bình dân thay thế các giờ kinh Phụng Vụ. Trong Giáo Hội Ðông Phương, hình thức kinh cầu Ðức Bà (Acathiste và Paraclisis) còn rất gần với Phụng Vụ Giờ Kinh dạng hợp xướng của các Giáo Hội Bi-zan-tin; trong khi đó, những truyền thống Armenia, Copte và Siriaque lại ưa chuộng các thánh thi và thánh ca bình dân về Mẹ Thiên Chúa. Nhưng trong kinh Kính Mừng, các kinh cầu Thánh Mẫu, những thánh thi của thánh Ép-rem hay Grê-gô-ri-ô thành Narek, truyền thống cầu nguyện về căn bản vẫn là một” (số 2678, Bản dịch Việt ngữ của Ban Giáo Lý Tổng Giáo phận Sài Gòn).
Và Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II cũng nhắc đến ngài trong thông điệp Redemptoris Mater (Thân mẫu Đấng Cứu chuộc, ngày 25-3-1987):
“Trong bài tán tụng về Mẹ Thiên Chúa (Theotokos), thánh Grêgôriô thành Narek, một trong những vinh quang nổi bật của Armenia, với nguồn cảm hứng thơ ca mạnh mẽ, ca ngợi các khía cạnh khác nhau của mầu nhiệm Nhập Thể, và mỗi mầu nhiệm này đối với ngài là một cơ hội để ca hát và tôn vinh phẩm giá phi thường và vẻ đẹp tuyệt vời của Đức Trinh Nữ Maria, Mẹ Ngôi Lời nhập thể”.
Với sự hình thành của Hội Thánh Công giáo Armenia, thánh Grêgôriô thành Narek nhận được sự tôn kính phụng vụ đầu tiên của mình trong Hội Thánh Công giáo, và sau đó được đưa tên vào Sỗ Bộ Các Thánh Rôma.
Các ngài cũng sống trước khi xuất hiện tiến trình tuyên thánh chính thức, được lập ra bởi các Giáo hoàng, và do đó phải tuân theo một tiến trình tuyên thánh được gọi là tiến trình tuyên thánh tương đương (equipollent canonization). Điều này có thể xảy ra khi một vị thánh được tôn kính từ trước đến nay, và không còn có thể tạo ra một tiến trình nào nữa. Thí dụ, Thánh Ephrem đã được tôn kính ở Syria kể từ thế kỷ IV. Đức Thánh Cha Biển Đức XV (1914-1922) tuyên ngài là Tiến sĩ Hội Thánh, và mở rộng lễ kính ngài cho toàn thể Hội Thánh. Một điều tương tự đã được thực hiện bởi Đức Thánh Cha Piô XI vào năm 1931 cho thánh Albertô Cả, và Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã tuyên thánh cho Juan Diego năm 1990; yêu cầu về một phép lạ thực sự trước khi tuyên thánh đã được bỏ qua, dựa trên nền tảng của việc tôn kính từ xa xưa rồi. Mặc dù không có tiến trình phong thánh, nhưng có một nghiên cứu chuyên sâu về ứng cử viên trước khi lời tuyên thánh được thực hiện.
Bởi vì các vị thánh này đã được tôn kính trong các Hội Thánh Công giáo phương Đông, nên chúng ta có thể nói rằng các ngài cũng là các thánh Công giáo.
(Nguyễn Trọng Đa/ Zenit.org 13-9-2017)